Doç. Dr. Canan ERGİN *
Endüstri ve örgüt
(e/ö) psikolojisinin değişik tanımları vardır, ama hepsinin ortak yönü, bu
alanın iş ortamlarındaki insan davranışlarını inceleyen bir bilim dalı
olduğudur. Psikolojide kuramla uygulamanın en etkili şekilde biraraya geldiği
alanlardan biridir. Yani, e/ö psikolojisinde bir yandan iş ortamındaki insan
davranışlarını nbelirleyicileri ve sonuçları kuramsal açıdan incelenmeye
çalışılırken, bir yandan da işyerlerinde ortaya çıkan insanla ilgili sorunların
çözümü için faaliyetler yapılmaktadır.
Endüstri ve örgüt
psikolojisi ilk ortaya çıkışından bugüne kadar geçen 70-80 senelik süre
içerisinde çok gelişmiş ve kendi içinde bazı uzmanlık alanlarına ayrılmıştır.
Klasik olarak endüstri psikolojisi olarak adlandırılan bu alanın adı 1973’ten
itibaren "endüstri ve örgüt psikolojisi"ne dönüşmüştür. Yani,
"endüstri psikolojisi" yeni bir alan değildir. Fakat, endüstri ve
örgüt psikolojisi kapsamındaki gelişmeler, yeni çalışma alanlarının doğmasına
yol açmıştır. Bu alanlar kısaca şu şekilde özetlenebilir:
Personel Psikolojisi (Personnel
Psychology): Personel psikolojisi, uygulama açısından gerekli bireysel
ayrılıkların ölçülmesiyle ilgili çalışmalar yapar. Başlıca uğraşı, bir işin
yapılması için gerekli olan yetenek ve becerilerin ölçülmesi, işe başvuranların
değerlendirilmesi, iş eğitimi ve çalışanların iş performanslarının
değerlendirilmesi gibi alanlarda ölçme ve karar verme işlemleridir. E/ö
psikolojisinin en eski çalışma alanıdır. Hatta (uzun yıllar bu alan ile e
psikolojisi) tamamen aynı şey olarak kabul edilmiştir. Ancak, endüstri
psikolojisindeki konular çeşitlendikçe, personel psikolojisi ayrı bir uzmanlık
alanı haline dönüşmüştür. Pek çok kurumda insan kaynakları alanında
çalışanların yaptıkları işler personel psikolojisinin kapsamına girer.
Örgütsel Davranış (Organizational
Behavior): Endüstri ve örgüt psikolojisinin göreli olarak yeni olan çalışma
alın örgütsel davranıştır. Hemen hemen bütün işler bir örgüt ortamında
yapılmaktadır ve bu ortam bireylerin tutum ve davranışları üzerinde etkilidir.
Bu nedenle örgütsel davranış, davranışları incelerken örgütle ilgili
değişkenleri dikkate alır. Bu alandaki çalışmalara örnek olarak örgüt-içi
iletişim, iş rolü, grup etkisi, liderlik, örgüte bağlanma konuları verilebilir.
Özetle, davranış üzerindeki sosyal etkiler daha çok bu alandaki kişilerin
çalışma alanını oluşturur. Bir anlamda, personel psikolojisi birey üzerinde
odaklanırken, örgütsel davranış ya da bazılarının ifadesiyle "sosyal ve
örgütsel psikoloji" (social and organizational psychology) sosyal etkiler
üzerinde çalışmalar yapmaktadır denilebilir.
Örgütsel
davranış, e/ö psikolojisinin diğer bilim dallarıyla en en fazla ilişkili olduğu
alt alanıdır. Hatta bu alan, psikoloji, sosyoloji ve yönetim bilimlerinin ortak
çalışma alanı gibi işlev görmekte ve bu şekilde oldukça dinamik bir yapı
kazanmaktadır.
Mühendislik Psikolojisi (Engineering
Psychology): Bu alan, insan-makine sistemleri çerçevesinde insan davranışlarını
inceler ve üretim ve güvenlikte artış sağlamak amacıyla alet ve makine tasarımı
üzerinde çalışmalar yapar. İnsanların kullanması için yapılan pek çok aletin
gerektirdiği davranışlar, insanların güç, algı ya da tepki zamanı gibi
konularda kapasitelerinin ötesinde davranımlarını gerektirir. Oysa, mühendislik
psikolojisi iş çevresini insan becerisi ve yeteneklerine göre düzenlemeyi
amaçlar. Bu alana "insan etmenleri psikolojisi" yada
"ergonomi" gibi isimler de verilmektedir.
Mesleki Danışmanlık (Vocational and
Career Counseling): Endüstri ve örgüt psikolojisi ile psikolojik danışmanlık
alanları arasındaki bir çalışma disiplinidir ve insanların işyerlerindeki
problemleriyle ilgili danışmanlık hizmetleri ile uğraşılır. Çalışanların
kendileri için en ödülleyici mesleklere yönelmeleri, iş ve işdışı ilgiler
arasındaki çatışmaların çözümlenmesi, işle ilgili değişmelere uyum sağlamak ve
insanları emekliliğe hazırlamak gibi konularda danışmanlık verilir. Batılı
ülkelerdeki büyük örgütlerde bu şekilde hizmet veren pekçok e/ö psikoloğu
vardır.
Örgüt Geliştirme (Organization
Development): Bu alanda çalışan e/ö psikologları, örgütleri daha etkili hale
getirmek için değiştirmek ya da "geliştirmek" ile uğraşırlar. Bunun
için örgütün problemlerine tanı koymak, değişim önerilerinde bulunmak ve
bunları gerçekleştirmek ve bu değişimin sonuçlarını değerlendirmek şeklinde
faaliyetlerde bulunurlar. Bu alandaki çalışmalar sadece insanla ilgili olmayıp,
işin yapılış şekli ya da teknolojik değişimlerle de ilgili olabilir. Bu alan,
e/ö psikolojisinin en yeni çalışma konularından biridir ve iş potansiyeli
olarak büyük gelecek vaad etmektedir.
Endüstri İlişkileri (Industrial
Relations): Bu alandaki çalışmalar daha çok çalışanlarla işverenler arasındaki
problemler üzerinde odaklanmıştır ve çoğu zaman sendikalar da çalışma kapsamına
girer. Örneğin, taraflar arasındaki işbirliği ya da çatışma konularının
incelenmesi, görüş ayrılıklarının giderilmesi, pazarlık ve görüşmelerin
yürütülmesi ve uzlaşma sağlanması gibi çalışmalar yapılır. Diğer alanlardan
farklı olarak, endüstri ilişkileri alanında uzman olan e/ö psikologları konuyla
ilgili yasaları da iyi bilmek durumundadır.
Özetlemek
gerekirse, e/ö psikolojisi pek çok uzmanlık alanının bir bileşimidir ve bazen
bu alanlar binişiklik gösterirken pek çok durumda da birbirinden tamamen ayrı
çalışma alanları oluştururlar. Endüstri ve örgüt psikolojisi alanında eğitim
gören bir kişi, temel olarak bu alanların bileşimi sayılabilecek pek çok konuda
bilgi sahibi olmalıdır. Örneğin, personel seçme, yerleştirme, eğitim ve
değerlendirme gibi personel psikolojisiyle ilgili konuların yanısıra, iş
güdüsü, iş doyumu, liderlik, iletişim, iş tasarımı, çalışma koşulları gibi
alanlarda temel bilgiye sahip olunmalıdır. Kuram ile uygulamanın başabaş
gittiği bu alanda, temel bilgilerin yanısra bunları uygulayabilme becerisi de
çok önemlidir. Batılı ülkelerde e/ö psikoloğu olabilmek için en az master
derecesi zorunlu sayılmaktadır. Master ve doktora programlarındaki en önemli
hedef de kuram bilgisi ile uygulama becerisini bir arada kazandırmaktır.
Endüstri ve örgüt
psikolojisi, aslında psikolojinin pek çok alanının bilgilerini kullanır ve
uygulamaya koyar. Örneğin son yıllarda, bilişsel psikoloji konusu en popüler
yaklaşımlardan birini oluştururken, kişilik konusunun önemi yeniden
keşfedilmişe benzemektedir. Öte yandan, çalışılan değişkenler birey, iş ya da
örgüt düzeyinde ele alındığından, çağdaş araştırmalar çok değişkenli ve çok
boyutlu bir yapı kazanmaktadır.
·
Hacettepe Üniversitesi, Psikoloji
Bölümü
·
Türk Psikoloji Bülteni 3 (6) 38-39.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder